23 april - Koosjer slachten

Als spek etende jood zal ik geen last hebben van het verbod op koosjer slachten. Van de vijftigduizend Nederlandse joden leven er maar een paar duizend volgens de oude geboden, de rest is daar meer of minder van los geraakt.[1] Toch verontrust de zaak mij. Komt er straks ook een verbod op het besnijden van jongetjes? Dan krijgt Bolkestein gelijk en moeten vrome joden een nieuw vaderland zoeken; zonder vlees leven kan nog, maar een onbesneden zoon is voor hen geen optie.[2]

Vandaar dat ik het Kamerdebat over de slacht online heb gevolgd. Dat viel mee. Omdat ik geen TV kijk kende ik Thieme, Bleker, Dijkgraaf etc. alleen uit de krant. In levenden lijve leken het redelijke mensen te zijn die serieus naar elkaar luisterden. Marianne Thieme gebruikte negenendertig keer het woord wetenschap;[3] die zou aangetoond hebben dat ritueel slachten méér pijn doet. Daarmee overschatte ze een beetje wat wetenschap kan, want de gouden standaard voor pijn is wat de patiënt zegt, en een koe praat niet. Er is wel onderzoek gedaan naar het schreeuwen van beesten bij de slacht, de elektrische activiteit in de hersenen en het gehalte stresshormoon in bloed. Daaruit concluderen wetenschappers dat het afsnijden van de strot veel pijn doet.[4] Dat klinkt aannemelijk, en je hoeft geen 100% zekerheid te hebben voor je in actie komt.

Bij ‘verdoofd’ denkt u aan een prikje waarmee je wordt weggemaakt voor een operatie. In een abattoir gaat dat anders. De koe krijgt een ijzeren pin in zijn hersens geschoten en is in principe binnen een paar seconden in coma.[5] Schapen en lammeren worden buiten westen gebracht met een elektrische schok. Wat het beest voelt tijdens die laatste stuiptrekkingen is onzeker. Maar als verdoofd slachten goed gedaan wordt duurt het lijden kort, terwijl de joodse slacht zorgt voor 10 tot 90 seconden pijn.[6]

Onverdoofd slachten is vooral een issue voor gelovige joden, veel moslims vinden elektrisch verdoven wel acceptabel.[7] Maar volgens de joodse voorschriften moet een dier op het moment van slachten gezond en wakker zijn; een koe in coma is praktisch een kadaver en is voor vrome joden oneetbaar, net zoals het lichaam van uw gestorven hond voor u oneetbaar is.[8] Van die hond vindt u vanzelfsprekend en van die koe misschien onzin, maar in een democratie heeft ieder recht op zijn eigen onzin zolang hij anderen daar niet mee schaadt. De vraag is dus hoe schadelijk ritueel slachten is voor dieren en voor mensen die om dieren geven, maar ook hoe schadelijk een verbod erop is voor vrome joden.

Vlees eten is in het Jodendom omringd met taboes, er zijn maar een paar diersoorten toegestaan[9] en het doden daarvan was in Bijbelse tijden omgeven met rituelen. Ik denk dat die zijn ontstaan omdat doodmaken zo gruwelijk is.[10] De discussie rond ritueel slachten heeft mij daar met de neus op gedrukt. Maar verdoofd slachten veroorzaakt ook veel leed. In Nederland worden jaarlijks 17 miljoen koeien, schapen en varkens geslacht.[11] Daar zitten ca drieduizend koosjer en tweehonderdduizend halal geslachte koeien en schapen tussen,[12] de rest wordt verdoofd. Dat verdoven gaat regelmatig mis, misschien wel bij een miljoen beesten.[13] De pin raakt de hersenen niet goed, de elektroshock werkt niet of het beest wordt te snel wakker en hangt te spartelen aan de band in afwachting van het mes of van een nieuwe schok. Dan wordt er geleden.[14] Het zou beter zijn als de band langzamer liep en de slachter beter werd opgeleid, maar dan komen er grote economische belangen in het geding.

De handel in koosjer vlees stelt economisch niets voor. Voor een paar duizend joden doet het echter wel pijn dat ze een van de rechten verliezen op het uitoefenen van hun godsdienst. Weegt de winst aan levensgeluk bij die drieduizend koeien en schapen daar tegenop? En gaat het echt alleen om dierenleed, of is het terechtwijzen van gelovigen ook electoraal aantrekkelijk?

 Marianne Thieme is consequent, die wil alles afschaffen wat dieren pijn doet. Misschien komt ze straks met een verbod op sportvissen. Doet de PvdA dan weer mee? Ik vraag het me af; onder de kiezers zijn veel hengelaars.

 

[1] Van Solinge H, Van Praag C. De Joden in Nederland anno 2009. Uitgeverij AMB, Diemen, 2010. Pag. 26: totaal aantal joden was in 2009 ruim 50.000. P 57 tabel 4.3: 4% van hen was “religieus en volgt alle geboden”, d.w.z. 2100 mensen. Dit aantal is waarschijnlijk overschat omdat de steekproef een oververtegenwoordiging van kerkelijk gebondenen heeft (p 30). Anderzijds zijn er ook joden die niet alle geboden volgen maar wel koosjer vlees eten.

[2] Hoeveel joden zullen emigreren n.a.v. een verbod op het besnijden van jongetjes? Ik maak daarvan een grove schatting als volgt. Van Solinge H, Van Praag C (zie boven) schrijven op p. 58: “Iets minder dan de helft heeft zijn zoons laten besnijden.” In 2015 zijn er ca 5000 halachisch joodse vrouwen in de vruchtbare leeftijd (p. 169). Stel dat 60% van hen kinderen krijgt, dat daarvan 50% hun zonen wil laten besnijden, en dat daarvan weer 20% een verbod onoverkomelijk vindt. Stel bovendien dat elke vrouw behoort tot een gezin van 4 personen, dan gaat het totaal om 1200 mensen.

[3] In Thieme’s betoog in 1e termijn kwamen 39 maal woorden als ‘wetenschap’, ‘wetenschapper’, ‘wetenschappelijk’ etc. voor. Tweede Kamer der Staten-Generaal. Initiatief-Thieme wijziging van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren in verband met het invoeren van een verplichte voorafgaande bedwelming bij ritueel slachten (antw 1e termijn) 13 april 2011 http://debatgemist.tweedekamer.nl/Player/?mid=499

[4] Mellor DJ, Gibson TJ, Johnson CB. A re-evaluation of the need to stun calves prior to slaughter by ventral-neck incision: an introductory review. N Z Vet J. 2009

 Kijlstra A, Lambooij B. Ritueel slachten en het welzijn van dieren. Een literatuurstudie. Animal Sciences Group WUR, Rapport 161. Lelystad 2008.

[5] Ik weet dat een koe een zij is, en dat veel slachtdieren stieren zijn. Het verzamelwoord is rund, maar dat is me te afstandelijk. Daarom schrijf ik “koe” en “hij”.

[6] "most of the cattle seem to lose consciousness between 5 and 90 seconds after  the cut, but even under  laboratory conditions possible resurgence of consciousness has been assumed for more than 5 minutes." "sheep seem to lose consciousness within 2 to 20 seconds after ventral neck cut" (K. von Holleben et al. Report on good and adverse practices - Animal welfare concerns in relation to slaughter practices from the viewpoint of veterinary sciences,pagina 34 en 35. European Union Dialrel Project, 2010.
Bij schapen gemiddeld 7 seconden: J.C. Newhook, D.K. Blackmore. Electroencephalographic studies of stunning and slaughter of sheep and calves: Part 1—The onset of permanent insensibility in sheep during slaughter Meat Science, 1982.

Bij runderen gemiddeld 75 seconden: Daly CC, Kallweit E, Ellendorf F. Cortical function in cattle during slaughter: conventional captive bolt stunning followed by exsanguination compared with shechita slaughter. Vet Rec. 1988. 

Bij kippen 5-15 seconden: Barnett JL, Cronin GM, Scott PC. Behavioural responses of poultry during kosher slaughter and their implications for the birds' welfare. Vet Rec. 2007. 

Zie ook de studies van Gibson, 2009. (DJ Mellor , TJ Gibson and CB Johnson. A re-evaluation of the need to stun calves prior to slaughter by ventral-neck incision: An introductory review. New Zealand Veterinary Journal 2009) NB: deze studies werden gedaan met een kort halal slachtmes van 24.5 cm en zijn niet zonder meer van toepassing op de kosjere slacht

[7] Haluk Anil et al. Religious rules and requirements – Halal slaughter. European Union Dialrel Project “Encouraging Dialogue on issues of Religious Slaughter”, 2010. rapport en factsheet.

Pleiter, 2005, geciteerd in Kijlstra A, Lambooij B. Ritueel slachten en het welzijn van dieren. Een literatuurstudie. Animal Sciences Group WUR, Rapport 161. Lelystad 2008.

[8] Een dier dat in coma is gebracht door de hersenen te beschadigen kan worden beschouwd als dood, en dan valt het onder het verbod op het eten van kadavers (Deuteronomium 14:21). Het kan ook worden beschouwd als defect, en dan valt het onder het verbod op het eten van ‘verscheurde’ dieren (Exodus 22:30). De preciese regels staan in de codificatie van de joodse wetten door Jozef Karo in 1563, zie Project Genesis, Shulchan Aruch Part II: Yoreh De'ah, Chapter 2 - Life And Death; Sources; Body Parts en Chapter 4a - When Slaughtering Is Not Effective; Terefah. http://www.torah.org/advanced/shulchan-aruch/archives.html

[9] Geheel verboden zijn bijvoorbeeld varken, haas, paard, paling, kreeft en andere schaal- en schelpdieren
 
[10] Zie voor de diverse manieren om dieren dood te maken het Nederlandse Besluit doden van dieren. Dit valt voor de concrete details terug op EU wetten. Zie EUR-Lex - de toegang tot het recht van de Europese Unie. Richtlijn 93/119/EG van de Raad van 22 december 1993 inzake de bescherming van dieren bij het slachten of doden. De Engelse versie is begrijpelijker. Deze is hier na te lezen. 
 
[11] CBS Statline. Vleesproductie; aantal slachtingen en geslacht gewicht per diersoort. In 2010 betrof het 2.027.900 runderen, 580.700 schapen en lammeren en 13.943.300 varkens.
 
12] Aantallen: volgens het TV programma ‘EO Uitgesproken’ werden er in 2010 bijna 200.000 dieren onverdoofd geslacht (koosjer en halal samen), waarvan 130.000 lammeren, 15.848 runderen en ruim 50.000 schapen en geiten. EO beroept zich voor deze cijfers op de Voedsel en Waren Autoriteit. 
Volgens het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap bedraagt de Joods-religieuze slacht 1.000 - 2.000 dieren per jaar. (Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap. Factsheet Joods religieus slachten, maart 2011.
In een rapportage over de enige joodse slachter in Nederland zegt NRC-Handelsblad 16/4/2011 p. 7: “wekelijks slacht hij ongeveer zestig koeien, kalveren en schapen”, dus 3000 per jaar. Stel dat het gaat om 1500 runderen en 1500 lammeren en schapen; 1500 runderen zou betekenen dat van de 15.848 ritueel geslachte runderen 10% koosjer en 90% halal geslacht is. Die 1500 koosjer geslachte runderen per jaar is 0.05 tot 0.1% van de 2 miljoen koeien die in 2010 in Nederland werden geslacht (CBS Statline, zie boven). Dat komt goed overeen met de nieuwe gegevens van het Dialrel project van de EU. Daarin werd geschat dat 0.01% tot 0.1% van de geslachte dieren in Spanje en Australië kosjere slacht betrof. (Antonio Velarde et al. Assessment of the incidence and scale of current religious slaughter practices. European Union Dialrel Project, 2010.
De VWA zelf meldde eind 2010: “Bij het jaarlijkse Islamitische Offerfeest zijn de regels die gelden bij het slachten en vervoeren van dieren over het algemeen goed nageleefd. Dit blijkt uit de bevindingen van de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit (nVWA). Er zijn dit jaar ongeveer 95.000 schapen en ruim 4.000 runderen onbedwelmd geslacht in slachthuizen.” Dat klopt qua grootteorde met de EO cijfers. ( Resultaten controles Offerfeest 2010. VWA nieuws | 19 november 2010
 
[13] In Nederland heb ik cijfers van 1 tot 15% horen noemen als percentage waar de verdoving de eerste keer niet werkt. Stel het is 6%, dat is een miljoen koeien, schapen en varkens per jaar.
 
Buitenlandse bronnen:
 
“Grandin (2003) reported return to sensibility problems in 4 out of 21 commercial plants using both air powered and cartridge fired captive bolt guns. This involved 0.16% of the steers and heifers and 1.2% of the bulls and cows. The problems were due to damp cartridges, poor maintenance of guns, wrong shooting position and cattle with very thick and heavy skulls. In a French plant 7 percent of 500 cattle were reshot because they did not collapse, mostly because of wrong bolt position (Marzin et al., 2008). The authors also noticed righting movements in nearly a quarter of the cattle, however it is not clear whether these can be considered conscious activity, because breathing was not assessed (Marzin et al., 2008). The prevalence of a shallow depth of concussion determined in 1600 cattle from physical collapse, presence or absence of corneal reflex, normal rhythmic breathing, eye ball rotation, and whether the animal was re-shot, was 8 percent for all cattle and 15 percent for young bulls. These figures were recorded from a plant with highly trained sensible staff, who the authors noted probably re-shot animals more than was needed. Arousal of cattle before stunning and soft-sounding shots were associated with less efficient stunning (Gregory et al., 2007). In a large German slaughter plant 6 percent of 1130 heavy cattle of flecked breed had to be re-stunned (Endres, 2005). According to the experience of Dialrel WP2 partners, insufficient stunning can be as high as 5 or even 15 percent, due to inadequate equipment and improper operator performance”
K. von Holleben et al. Report on good and adverse practices - Animal welfare concerns in relation to slaughter practices from the viewpoint of veterinary sciences, pagina 48-49. European Union Dialrel Project, 2010.
 
“4% to 6.6% of captive bolt stunning in cattle requires a second stun.” European Food Safety Authority (EFSA) (2004). Welfare aspects of animal stunning and killing methods - Scientific Report of the Scientific Panel for Animal Health and Welfare on a request from the Commission related to welfare aspects of animal stunning and killing methods (Question N° EFSA-Q-2003-093). P. 61. Quoted in: European Commission. Directorate General for Health and Consumer Protection. Study on stunning/killing practices in slaughterhouses: Final Report - Part I: Red meat. DG SANCO Evaluation Framework Contract Lot 3 (Food Chain). 2007. http://ec.europa.eu/food/animal/welfare/slaughter/report_parti_en.pdf

Als slachthuizen in de VS intensief werden gecontroleerd liep het aantal mislukte verdovingen terug van 10.5% naar 1.4% (Grandin T. Progress and challenges in animal handling and slaughter in the U.S. Applied Animal Behaviour Science 2006)

 “15.6% of manually stunned animals were subjected to a repeat application…. This failure could be attributed to short stun duration, poor tong position and insufficient current. Additionally, some slaughtermen apply a repeat application to suppress spontaneous kicking, aid the shackling and hoisting process, thus helping to reduce the stunning-to-sticking interval and also help prevent the incidence of inadequate sticking as it is more difficult for a slaughterman to accurately stick a kicking or convulsing animal. Finally, where a repeat application may be applied to a pig which has, or is about to, recover from the first stun because sticking has been delayed (e.g., a pig which has fallen from the hoist).” (Anil M.H. & McKinstry J.L., 1993. Summarised results of a survey of pig abattoirs in England and Wales. Quoted in: J. L. McKinstry and M. H. Anil. The effect of repeat application of electrical stunning on the welfare of pigs Meat Science 2004. 

Grandin inspecteerde 7 abattoirs in Canada die runderen of paarden slachtten. De inspecties waren tevoren aangekondigd. Het percentage dieren dat meteen verdoofd werd varieerde van 70% tot 100%. Drie van de 7 abattoirs voldeden niet aan de norm dat 95% van de beesten in één keer verdoofd moest zijn. 

[14] Voor filmpjes met de meer gruwelijke soort van slachten zie The Guardian en Animal Aid