19 maart - Hormonen in het vlees

Als ik in Amerika ben eet ik minstens één keer steak, want ik vind de biefstuk daar lekkerder dan hier. Biefstuk is er ook goedkoop. Dat komt mede doordat Amerikaanse koeien hormonen krijgen; die zorgen voor 10 tot 15 procent meer vlees per koe. In Europa zijn die hormonen verboden. Is dat terecht?
 
Waar het om gaat is of je van de hormonen in Amerikaans vlees ziek wordt. Er worden synthetische hormonen gebruikt maar ook gewone geslachtshormonen, dezelfde die een koe of een mens van nature in hun lijf hebben. Van die toegediende hormonen blijven restjes achter in het vlees. Het zijn wel kleine restjes; van het veel toegepaste hormoon bèta-estradiol blijft een paar miljardste gram per ons vlees achter. Ook bij andere hormonen betreft het minieme spoortjes.1]Ik beperk me verder tot estradiol omdat mensen daar aantoonbaar ziek van kunnen worden. 
Estradiol is een natuurlijk vrouwelijk hormoon, maar het is ook jarenlang verkocht als medicijn tegen botontkalking en andere ouderdomsziekten. Tien jaar geleden bleek dat het de kans op hartinfarcten en borstkanker vergroot. In het medicijn zitten wel gigantische hoeveelheden vergeleken met vlees; één tabletje bevat evenveel hormoon als 25.000 kilo Amerikaans rundvlees. [2]  In een Amerikaanse hormoonbiefstuk zit dus een onzichtbaar kleine hoeveelheid hormoon en het is de vraag of dat dezelfde schadelijke effecten heeft als de veel grotere hoeveelheden in hormoontabletten. Dan  zouden we ook melk en eieren moeten verbieden, want een eitje of een pak melk bevatten van nature meer estradiol dan een Amerikaanse steak. Het komt in de melk doordat drachtige koeien stijf staan van het estradiol, net als zwangere vrouwen. [3] [4]  Omdat koeien de hele zwangerschap door gemolken worden zit er aardig wat estradiol in melk. [5]
 
Wetenschappelijk staat de EU met zijn verbod op hormoonvlees zwak. [6]  Canada, de Verenigde Staten en Australië vinden hormoonvlees veilig, en de Wereldhandelsorganisatie heeft ze gelijk gegeven en de EU veroordeeld tot boetes van honderden miljoenen dollars. [7] [8]  De zogenaamde gevaren van hormonen zijn tegenwoordig vooral een excuus voor Europees protectionisme.
 
Maar zo is het niet begonnen. Het begon met DES, een synthetisch geslachtshormoon dat werd gebruikt als groeibevorderaar voor vee. Daarnaast werd het tussen 1950 en 1970 aan miljoenen zwangere vrouwen voorgeschreven om de kans op een miskraam te verkleinen. Het was bekend dat dat niet werkte,[9]  maar de verkoop ging gewoon door en de farmaceutische industrie verdiende er goed aan. In 1971 bleek dat meisjes die in de baarmoeder blootgesteld waren geweest aan DES een vergrote kans hadden op vaginakanker [10]  en andere afwijkingen van de geslachtsorganen. Toen er ook nog eens DES werd aangetroffen in Italiaanse peutervoeding [11]  was de maat vol: Europa verbood de productie en import van hormoonvlees. Wetenschappelijk rammelde dat verbod, want om uit vlees de hoeveelheid DES binnen te krijgen die door zwangere vrouwen was geslikt, moest je dagelijks een miljoen kilo hormoonvlees eten.[12]  De wetenschap moest echter wijken voor de emoties. Het Europese parlement zag een gelegenheid om te demonstreren dat het opkwam voor de burger, consumentenbonden en milieuactivisten konden zich ermee profileren [13] 
en financieel kwam het ook goed uit, want het importverbod verkleinde de Europese vleesberg.[14] Zo had ieder zijn redenen om een hormoonverbod te steunen.
 
Maar net als bij het Europese verzet tegen gentechvoedsel staan er bij de strijd tegen hormoonvlees ook respectabele belangen op het spel. Het gebruik van hormonen ter vergroting van de vleesproductie is typerend voor een vorm van industriële landbouw en veeteelt waarin het alleen gaat om productie, omzet en winst. Dat leidt tot een niet aflatende stroom van goedkoop eten, een belangrijke oorzaak van de vetzuchtepidemie. Ook kost vleesproductie veel water, vruchtbare grond, olie en gas, en het geeft veel uitstoot van broeikasgassen en milieuverontreiniging. Minder grijpbaar maar niet minder belangrijk zijn de verloedering van het landschap door agro-industrie, de verwording van levende wezens tot productie-eenheden en de marginalisering van boeren door machtige bedrijven.  [15]
 
De strijd tegen hormonen in vlees is te vergelijken met de strijd tegen het uitsterven van de Zuid-Limburgse korenwolf. De korenwolf is een wilde hamster die bedreigd wordt door de aanleg van de A73-zuid. Van die hamster lig ik niet echt wakker, maar van de omzetting van Limburgs landschap in asfaltbeton wel. Vandaar dat ik sympathie heb voor de strijd tegen hormoonvlees. Maar hormoonvlees  is slechts een stukje van het probleem, want zonder hormonen is massale veeteelt nog steeds schadelijk. De moderne vleesproductie is slecht voor onze buikomvang, ons klimaat en ons landschap. De beste remedie is om onze vleesconsumptie te halveren. Dan doen we iets voor milieu en klimaat zonder dat we allemaal vegetariër hoeven te worden. Mijn volgende Amerikaanse steak zal ik dus proberen te delen met iemand anders.
 

[1]R.W. Stephany, F. André. Results of “hormone” residue analyses of bovine meat and liver originating from the USA domestic market. Second Interim Report. CRL document 389002 093 RIVM, Bilthoven 2000.

 P.R. Kootstra, H.J. van Rossum, P.W. Zoontjes, P.L.W.J. Schwillens, K.L. Wubs, H.A. Herbold, R.W. Stephany, S.S. Sterk en L.A. van Ginkel. Hormonen in importvlees. Een evaluatie van recente gegevens over gehalten aan van nature voorkomende hormonen. RIVM rapport 310302002 / 2004.

Stephany RW ; Sterk SS ; van Ginkel LA. Tissue levels and dietary intake of endogenous steroids. An overview with emphasis on 17beta-estradiol. In: EuroResidue V. Global aspects of residues. Proceedings of the conference on residues of veterinary drugs in food, Noordwijkerhout, The Netherlands, May 2004. Federation of European Chemical Societies, 2004;111-21

Hugh Galbraith. Hormones in international meat production: biological, sociological and consumer issues. Nutrition Research Reviews (2002), 15, 293–314

[2]Het gehalte 17-beta estradiol in Amerikaans rundvlees is gemiddeld 0.039 microgram per kg (Kootstra, RIVM 2004, zie boven). De dagelijkse inname uit een tablet is typisch 1 milligram, dat komt overeen met 25641 kg vlees.

[3]Troisi R. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev May 2003 12; 452: Cord “estradiol” (not specified alpha or beta) at delivery was 12 ug/L. Note that cord blood is mixed arterial maternal and venous fetal blood

Van de Beek C 2004. Abstract on Pubmed.  cord blood 32-46 nM overeenkomend met 10 ug/L.

Anderson H. 2010 Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism: Cord blood E2 10067 (m) tot 18606 (f) pg/mL = 10-20 ng/mL = ca 15 ug/L.

[4]Ook de foetus en het vruchtwater bevatten veel estradiol:

Freeman R et al. Maternal plasma and amniotic fluid levels of estradiol, estrone, progesterone, and prolactin in early pregnancy. Obstet Gynecol 1984 : maternal blood contains 5 ug estradiol/L, amniotic fluid 0.4 ug/L.

Lutchmaya, Early Hum Development 2004, Abstract on PubMed. : in 2nd trimester amniotic fluid 1013 pmol estradiol/L = 0.3 ug/L.

Mazor M, Hershkowitz R, Ghezzi F, Cohen J, Silber A, Levy J, Leiberman JR, Glezerman M. Maternal plasma and amniotic fluid 17 beta-estradiol, progesterone and cortisol concentrations in women with successfully and unsuccessfully treated preterm labor. Arch Gynecol Obstet. 1996. plasma E2b estradiol was 3.5-8.0 ng/ml at 28-32 weeks and amniotic fluid 0.6-0.85 ng/ml.

Troisi R. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev May 2003 12; 452: Maternal “estradiol” (not specified alpha or beta) at delivery was 24 ug/L, cord blood contained 12 ug/L. Note that cord blood is mixed arterial maternal and venous fetal blood.

van de Beek C, Thijssen JH, Cohen-Kettenis PT, van Goozen SH, Buitelaar JK. Relationships between sex hormones assessed in amniotic fluid, and maternal and umbilical cord serum: what is the best source of information to investigate the effects of fetal hormonal exposure? Horm Behav. 2004 : maternal serum 3rd trimester estradiol 71-74 nM = 20 ug/L; amniotic esttradiol was 0.9-1.0 nM  = 0.2-0.3 ug/L. In cord blood they find 32-46 nM overeenkomend met 10 ug/L.

Er zijn wat aanwijzingen dat intrauterine blootstelling aan hogere estrogeenconcentraties geassocieerd is met borstkankerrisico (Ekbom, JNCI 1997), maar dan nog heeft vlees daarop nauwelijks effect. In Xue F, Michels KB. Intrauterine factors and risk of breast cancer: a systematic review and meta-analysis of current evidence. Lancet Oncol. 2007 wordt het niet genoemd.

According to Hartmann S, Food Chem 1998, Table 10,  daily production of estradiol and estrone in humans is 50-600 ug/d, which dwarves intake from food

[5]Table 3 in Stephany RW ; Sterk SS ; van Ginkel LA. Tissue levels and dietary intake of endogenous steroids. An overview with emphasis on 17beta-estradiol. In: EuroResidue V. Global aspects of residues. Proceedings of the conference on residues of veterinary drugs in food, Noordwijkerhout, The Netherlands, May 2004. Federation of European Chemical Societies, 2004;111-21

Malekinejad H, Scherpenisse P, Bergwerff AA. Naturally Occurring Estrogens in Processed Milk and in Raw Milk (from Gestated Cows). J Agric Food Chem 2006 : 10 ng/L of E2b in milk, high value being due to current practice of milking cows right through pregnancy.

[6]Stephany RW ; Sterk SS ; van Ginkel LA. Tissue levels and dietary intake of endogenous steroids. An overview with emphasis on 17beta-estradiol. In: EuroResidue V. Global aspects of residues. Proceedings of the conference on residues of veterinary drugs in food, Noordwijkerhout, The Netherlands, May 2004. Federation of European Chemical Societies, 2004;111-21

[7]J. J. Kastner, R. K. Pawsey .Harmonising sanitary measures and resolving trade disputes through the WTO–SPS framework. Part I: a case study of the US–EU hormone-treated beef dispute Food ControlVolume 13, Issue 1, January 2002, Pages 49-55 
 
[8]BBC News: WTO approves US sanctions. June 3, 1999.
 
[9]Dieckmann WJ, Davis ME, Rynkiewicz LM, Pottinger RE. Does the administration of diethylstilbestrol during pregnancy have therapeutic value? Am J Obstet Gynecol. 1953 

[10]Herbst AL, Ulfelder H, Poskanzer DC. Adenocarcinoma of the vagina. Association of maternal stilbestrol therapy with tumor appearance in young women. N Engl J Med. 1971

[11]Loizzo A, Gatti GL, Macri A, Moretti G, Ortolani E, Palazzesi S. Italian baby  food containing diethylstilbestrol: three years later. Lancet. 1984
 
[12]Gehalte aan Estradiol2 -17a and E2-17ß in hormoonbehandelde ossen is 40–142 ng/kg (Galbraith 2002, pag 298). De toegediende hoeveelheid DES was ca 50 milligram per dag (Stolk, J.G. Het teratogene effect van diëthylstilbestrol in de zwangerschap; de omvang van het DES-probleem in Nederland Ned Tijdschr Geneeskd. 1982). 50 mg is 50 miljoen ng.

Alternatieve berekening: totale opname van DES was 1.4-16.3 gram per zwangerschap (Giusti RM. Ann Intern Med 1995,. Gemiddeld gehalte estradiol in Amerikaans rundvlees is 0.039 microgram/kg. (P.R. Kootstra et al. RIVM rapport 310302002 / 2004, zie boven.) Stel 8 gram DES per zwangerschap, dat is 8 000 000 microgram/0.039 (ug/kg) = 200 miljoen kg per zwangerschap, dat is ca 1 miljoen kg per dag.

[13]Ladina Caduff. Growth Hormones and Beyond.  Working Paper 8-2002, Eidgenössische Technische Hochschule Zürich, Center for International Studies, P 24 : publicized  regulatory  failure  in  the  field  of  hormone  use  led  to  a substantial decline of public trust in regulatory authorities, scientific enquiries, and agrobusiness. The hormone  issue  thus had a high potential  to mobilize  large numbers of consumers against hormone-treated meat. Through political  initiatives,  the BEUC and  its member organizations were therefore successful to oblige the EU authorities to higher levels of protection than strictly necessary  in  terms  of  scientific  evidence. Through media-effective  campaigns  and  calls  for boycotts, they were also able to intervene directly in market processes.

[14]Ladina Caduff. Growth Hormones and Beyond.  Working Paper 8-2002, Eidgenössische Technische Hochschule Zürich, Center for International Studies, p 13.(See reprint): By means of a general growth hormone ban, the Council sought to achieve three objectives: first, a reduction of the meat supply in the EU and, closely related, an implementation of envisaged subsidy reductions; second, improved competitiveness of traditional family-run farms; and third, an increase in beef sales and a stabilization of prices through restored consumer confidence in the quality of European beef .

P 14: The Council and the Commission supported the general ban primarily for economic and not public health reasons. By restricting the use of output-enhancing technologies, they sought to reduce the amount of agricultural output, stabilize the markets, and, related to that, reduce the CAP deficit..

[15]Over hormonale groeibevorderaars als symbool van industriële landbouw: Ladina Caduff. Growth Hormones and Beyond.  Working Paper 8-2002, Eidgenössische Technische Hochschule Zürich, Center for International Studies, p 19. Monsanto’s sales of growth hormones in the US, for example, were worth 8,65 billion Euros  in 1995. 41 In the words of Cargill: “Pursuing the case of growth hormones is one situation, but  there are a  lot of others down  the  line. Bovine Somatropin (BST) and  the whole issue of genetic engineering are right behind.” 42