Jordan Peterson is de meest aanbeden én meest gehate internet-intellectueel van onze tijd.[i] Mij fascineert hij; ik heb zijn ‘12 Rules for Life’ gelezen en ik beluister bijna dagelijks voordrachten van hem op Youtube.[ii] [iii] Waarom roept deze man zulke emoties op, ook bij mij?
Peterson is hoogleraar klinische psychologie in Toronto. Tot vorig jaar gaf hij gewoon colleges maar tegenwoordig geeft hij wereldwijd lezingen voor duizenden mensen.[iv] Daarin komt evolutie aan de orde, Dostojewski, Nietzsche, Freud, Solzjenitsyn,Pinokkio, de sprookjesfilms van Walt Disney, de bijbel en de Mesopotamische scheppingsmythes. Activist werd hij toen Canada in 2016 een wet invoerde over de bejegening van transseksuelen. Peterson interpreteerde die wet als een gebod tot het gebruik van nieuw bedachte  persoonlijke voornaamwoorden.[v] Hij vond dat een aanval op zijn vrijheid van spreken. Als een transseksuele student daar gelukkig van werd wilde hij best ‘hir’ zeggen in plaats van ‘he’,[vi] maar hij liet zich niet bevelen.
Dat leidde tot woedende reacties van mensen die hem zagen als een fascist die homo- en transseksuelen haatte.[vii] Anderen leken echter opgetogen dat iemand durfde te zeggen wat ze zelf al dachten over voorgeschreven taalgebruik  en ook over de automatische schuldigheid van blanke mannen en andere uitwassen van identiteitspolitiek.[viii] Waarom kwam Peterson in het geweer tegen een overheid die woorden gebood? Dat komt door zijn geloof in taal als redder uit onze misère. Volgens hem heeft de mens weinig inzicht in zichzelf en neigt hij daardoor tot chaos en geweld. De remedie daartegen is open gesprekken waarin de gesprekspartners hun eigen defecten leren onderkennen.[ix] Daarvoor moeten mensen kunnen zeggen wat ze willen; de staat moet daar buiten blijven.
Je moet zo’n gesprek voeren met zo min mogelijk agressie. ‘Minimum Necessary Force’ noemt Peterson dat.[x] Boosheid of verborgen agenda’s zijn voor de dialoog dodelijk. Dat kwam mooi tot uiting in zijn interview met Channel 4 News.[xi] De presentatrice wou hem wegzetten als een racistische vrouwenhater en legde hem aan één stuk door uitspraken in de mond die hij niet had gedaan. Ze hoopte misschien hem daarmee te prikkelen tot boze uitschieters. Peterson bleef echter welsprekend en vastbesloten zijn standpunten uiteen zetten tot de presentatrice verstomde bij gebrek aan een weerwoord. Vriend en vijand zagen het interview als een triomf voor Peterson. Hijzelf niet, want hij voert liever een productief gesprek.[xii] Je kunt immers van iedereen iets leren; zelfs van die student die minutenlang bezig was een vraag te stellen waarmee hij Peterson wou aftroeven. Deze boorde de jongen niet de grond in maar moedigde hem liefdevol aan.[xiii]
Peterson argumenteert welsprekend, erudiet en met hartstocht tegen de excessen van identiteitspolitiek waarbij slachtofferschap, huidskleur, geslacht of seksuele voorkeur belangrijker worden dan individuele kwaliteiten en prestaties.[xiv] Daarom zetten journalisten hem vaak weg als extreemrechts. Het verst daarin ging het Amerikaans-Joodse maandblad Forward, dat een artikel over Peterson opende met een foto van Hitler. Kennelijk wisten ze niet dat neonazi’s niets van hem moeten hebben, want hij is even kritisch op blank superioriteitsdenken als op alle andere vormen van groepsideologie.[xv]
Respectabele media zoals de New York Review of Books bespraken hem vooral op minachtende toon.[xvi] Mijn indruk is dat ze zich niet echt in Peterson hebben verdiept. Geen wonder: alleen al zijn colleges over de psychologische betekenis van de Bijbelverhalen vereisen veertig uur ingespannen luisteren[xvii]. Zijn boek ’12 Rules for Life’ is ook geen lichte kost. Daar hebben veel journalisten geen tijd voor. Voor serieuze kritiek op Peterson moet je naar het internet,[xviii] bijvoorbeeld naar zijn debatten met filosoof en atheïst Sam Harris, over de grondslagen van religie.[xix] Die vonden plaats in grote concertzalen met duizenden toehoorders die beurtelings juichten en ademloos luisterden.
Is Peterson ‘the most influential public intellectual in the Western world’?[xx] Ik aarzel. Hij is een beetje slordig met feiten[xxi] en wat hij beweert over onderwerpen buiten zijn vakgebied, zoals voeding,[xxii] klimaatverandering[xxiii] of epigenetica, is slecht onderbouwd.[xxiv] Hij is meer profeet dan onderzoeker. Hij laat zien hoe je met behulp van de verhalen uit Genesis de stommiteiten die we elkaar aandoen kunt begrijpen en misschien kunt voorkomen. Hij benadrukt dat het leven zwaar is, eindig en vol pijn.[xxv] Dat beurt mij op omdat hij ook een uitweg aangeeft: neem zoveel verantwoordelijkheid op je als je aankunt. Bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid om je bureau op te ruimen. Als dat is gelukt geeft dat je misschien zelfvertrouwen om iets groters aan te pakken, zoals dat moeilijke gesprek met je partner. En dat geeft weer moed voor verdere stappen in de richting van familie en vrienden, je werk, je buurt, je stad. Als je de wereld wilt verbeteren ga dan niet op straat demonstreren maar pak jezelf aan. Peterson spreekt met inzicht en eruditie, maar het zijn minstens zozeer zijn hartstocht en oprechtheid die mij raken en mij moed geven. Vandaar mijn fascinatie.[xxvi]

[i] Kelefa Sanneh. Jordan Peterson’s Gospel of Masculinity. The New Yorker, 5 March, 2018. www.newyorker.com/magazine/2018/03/05/jordan-petersons-gospel-of-masculinity
[ii] Jordan B. Peterson. 12 Rules for Life: An Antidote to Chaos. Allen Lane, 2018 (Paperback edition).
[iii] Als kennismaking raad ik aan Biblical Series I: Introduction to the Idea of God www.youtube.com/watch?v=f-wWBGo6a2w, andere colleges uit deze serie, of zijn lezing voor de Oxford Union www.youtube.com/watch?v=UZMIbo_DxJk. Vermijd clickbait van het type ‘Jordan Peterson crushes transgender professor’; je hebt meer aan complete lezingen.
[iv] Op 30 oktober spreekt hij in Amsterdam. Voorstelling is uitverkocht, zoals overal.
[v] Sommigen zeggen dat dat juridisch niet klopt, bijv. https://torontoist.com/2016/12/are-jordan-petersons-claims-about-bill-c-16-correct/en https://fourbeers.fireside.fm/311:10, anderen zeggen van wel. Can law C16 really make you end up in jail? Yes, says Queens law professor Pardy www.youtube.com/watch?v=MwdYpMS8s28&vl=en47:45 min. In elk geval hintte de University of Toronto in een brief aan Peterson dat hij vanwege zijn stellingname zou kunnen worden ontslagen.  
Ook relevant is het standpunt van de invloedrijke Ontario Human Rights Commission:
“Refusing to refer to a trans person by their chosen name and a personal pronoun that matches their gender identity, or purposely misgendering, will likely be discrimination” www.ohrc.on.ca/en/questions-and-answers-about-gender-identity-and-pronouns
[viii] Zie bijv. Have We All Gone Mad? The Snowflake Epidemicwww.youtube.com/watch?v=xdnSweR7F0QOp 19:00 min beschrijft Claire Lehman wetenschappelijke artikelen over ‘Critical Whiteness’ die betogen dat sympathie voor de slachtoffers van de Sandy Hook en de Boston Marathon aanslagen misplaatst is omdat de slachtoffers blank waren.
Zie ook de zaak Lindsay Shepherd.
Een ander onderwerp waar Peterson zich scherp over uitspreekt is de ideologische uniformisering van de sociale wetenschappen, waardoor de universiteiten een bron zouden zijn geworden van censuur en onderdrukking. Inderdaad zijn er in de VS duidelijke aanwijzingen dat tegenstanders van identiteitspolitiek etc. aan sociale faculteiten niet meer geduld worden:
Inbar, Y., and Lammers, J. (2012). Political Diversity in Social and Personality Psychology. Perspect Psychol Sci 7, 496–503.
Winegard, B., and Winegard, B. (2015). A social science without sacred values. www.researchgate.net/publication/282819379_A_social_science_without_sacred_values
Duarte, J.L., Crawford, J.T., Stern, C., Haidt, J., Jussim, L., and Tetlock, P.E. (2015). Political diversity will improve social psychological science. Behavioral and Brain Sciences 38.
Schumm, W.R. (2016). A Conservative’s View from the Academic Trenches: Reply to Duarte, Crawford, Stern, Haidt, Jussim, and Tetlock (2015). Journal of Behavioral and Brain Science 06, 149.
Eitan, O., Viganola, D., Inbar, Y., Dreber, A., Johannesson, M., Pfeiffer, T., Thau, S., and Uhlmann, E.L. (2018). Is research in social psychology politically biased? Systematic empirical tests and a forecasting survey to address the controversy. Journal of Experimental Social Psychology 79, 188–199.
Bij Nederlandse universiteiten is hiernaar geen onderzoek gedaan. Ik mailde naar een onderzoeker op dit gebied: ‘Do you know if there exists comparable information on Dutch […] social scientists?’ Antwoord: ‘Ik ken geen onderzoek in Nederland. Mijn indruk is dat er in Nederland er een gelijke verdeling is als in de VS.’
[ix] A listening person is your collaborator and your opponent. A listening person tests your talking (and your thinking). 12 Rules p. P. 242. www.youtube.com/watch?v=fBS537dKE9Q 13:45 ‘Dialogue is the process by which complex social problems are solved, which makes me a free-speech advocate’
[x] 12 Rules For Life p. 103.
[xi] Jordan Peterson debate on the gender pay gap, campus protests and postmodernism. www.youtube.com/watch?v=aMcjxSThD54
[xii] ‘I don’t regard it as a good day. It is evidence of the instability of the times that we are in. It would have been much better for me and for everyone else if we had had a real conversation. [….]We are playing with fire [….] The point of a democracy is dialogue between people of different temperament.’ www.youtube.com/watch?v=E6qBxn_hFDQ
Ander interview: ‘we need to be alert to the benefits of the societies we inhabit and note the unlikelihood of their continued success. In the west the default assumption between humans is trust. How do you set up a society where the typical interaction between […]? It is an ongoing miracle and we should do everything we can not to disrupt it. Because the alternative is rule by thug, and it is the rule in most of the world.’
[xiv] Zie bijv. Lionel Shriver: Great writers are found with an open mind. Spectator 2018. www.spectator.co.uk/2018/06/when-diversity-means-uniformity/
In Jonathan Sacks’s BBC podcast #7 (‘Morality in the 21st Century’ www.bbc.co.uk/programmes/b0bh7jkp) zegt Jonathan Haidt over de beweging naar safe space / inclusiveness / identity politics / diversity dat deze voortkomt uit het oerverlangen naar reinheid, naar uitstoten van het onreine en van de onreinen, en daarmee naar heksenjachten a la McCarthy. Zoals Sacks opmerkt: naar ghetto’s dus (in Frankfurt mochten joden begin 19e eeuw op zondag niet buiten het ghetto komen want dat zou Christenen op weg naar de kerk pijn doen).
[xv] ‘Does The Alt Right Love Jordan Peterson ?’www.youtube.com/watch?v=VSrv-m51Tfs&feature=youtu.beZie ook A Glitch in the Matrix: Dr JB Peterson, the Intellectual Dark Web & the Mainstream Media www.youtube.com/watch?v=zQCTeGKHsVc9:30 min:‘People actually do see the world differently, it is not simply that your opponent is ill informed. The point of a democracy is dialogue between people of different temperament.’ <note his eternal concern for safeguarding our democratic society and how it could collapse into mass murder>
[xvi] Pankaj Mishra: Jordan Peterson & Fascist Mysticism. New York Review of Books / NYR Daily, March 19, 2018 www.nybooks.com/daily/2018/03/19/jordan-peterson-and-fascist-mysticism
Zie ook: Nellie Bowles: Jordan Peterson, Custodian of the Patriarchy. New York Times, May 18, 2018. Voor reactie zie www.jordanbpeterson.com/media/on-the-new-york-times-and-enforced-monogamy 
In Nederland produceerde Tegenlicht een opmerkelijk grondige en objectieve documentaire over ‘alt-right’ waarin ook Peterson aan het woord komt. www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2017-2018/Trollen--Trump---Thierry.html Op 31:20 maakt Angela Nagle onderscheid tussen de ‘serious left’ (trade unions, affordable housing) en de Social Justice Warriors who are totally hostile to men, particularly if they are both white and heterosexual. Such a man has to apologize for his existence.
De internetkrant Quillette vat de benadering van veel journalisten aldus samen: “Nobody want to do the work of actually watching/reading what he has to say. An argument is made by posting an opinion piece by somebody else. It’s like photocopied outrage.” https://quillette.com/2018/06/28/jordan-peterson-rallies-portlandias-dissidents/
[xvii] The Psychological Significance of the Biblical Stories, I-XV. www.youtube.com/playlist?list=PL22J3VaeABQD_IZs7y60I3lUrrFTzkpat
[xx] David Brooks, New York Times Jan. 26, 2018, Page A23: The Jordan Peterson
Moment. www.nytimes.com/2018/01/25/opinion/jordan-peterson-moment.html
Ook relevant: Lord Jonathan Sacks, de algemeen gerespecteerde (emeritus) opperrabijn van Engeland, begon en eindigde zijn BBC serie over ‘Morality in the 21st Century’ met interviews met Peterson. www.bbc.co.uk/programmes/b0bh7jkp
[xxi] Klein voorbeeldje: 12 Rules for Life p. 34, ‘Scientific truths were made explicit a mere five hundred years ago, with the work of Francis Bacon, Rene Descartes and Isaac Newton’. 500 jaar geleden is 1518, maar Bacon’s Novum Organum verscheen in 1620, Descartes’ Discours de la Méthode in 1637 en Newton’s Principia Mathematica in 1687; alle dus minder dan 400 jaar geleden.
[xxii] www.youtube.com/watch?v=tHpfRFnvuf4 0:40 . The Atlantic, 28 Aug. 2018, James Hamblin: The Jordan Peterson All-Meat Diet. www.theatlantic.com/health/archive/2018/08/the-peterson-family-meat-cleanse/567613
www.youtube.com/watch?v=tHpfRFnvuf4  en www.youtube.com/watch?v=fVdVAHy9RVE from 3:09 min . Diet → schizophrenia. If you eat carbohydrate and sugar you are invaded by bacteria in your gut that crave carbohydrate and sugar and they make you crave carbohydrate and sugar.
[xxiii] 12 Rules p. 297 en 364. Zie ook het RSA interview 12 rules for life en https://twitter.com/jordanbpeterson/status/1024870660022124544
[xxv] ‘Life is in truth very hard. Everyone is destined for pain and slated for destruction.’ 12 Rules p. 149.
[xxvi] Dank aan Emma Meijler en vele anderen voor hun hulp bij het formuleren van wat ik in deze column probeerde te zeggen.