2019-04 Watervergiftiging

 “We drinken te weinig water!” Met die noodkreet richtte verzekeraar Menzis zich onlangs tot het Nederlandse volk. Slechts 15 procent haalt volgens Menzis de aangeraden zeven glazen water per dag.[1]Hebben we een probleem?
Het onderzoek waar Menzis zich op beroept is nergens te vinden, maar gelukkig hebben we de Voedselconsumptiepeiling van het RIVM. Die laat zien dat de gemiddelde Nederlander ruim negen glazen per dag drinkt. Drie daarvan zijn water en de rest is koffie, frisdrank, melk, thee en bier.[2]Frisdrank en bier zijn niet gezond maar vocht is vocht. Het was dus loos alarm, de meeste Nederlanders drogen niet uit.
Ongetwijfeld bedoelde Menzis het goed, maar deze waterpropaganda is niet onschuldig. Het geeft een officieel tintje aan de verhalen van voedingsgoeroes dat water helpt tegen honger, vermoeidheid, spierpijn, duizeligheid, depressieve gevoelens, angsten, te snelle hartslag of misselijkheid, dat het de huid mooier maakt, het reactievermogen verbetert, helpt om af te vallen en het lichaam reinigt. Dat is allemaal niet bewezen, maar het stimuleert wel om veel te drinken, en mensen hebben geen idee dat je ook teveel kunt drinken.
Iemand die ik ken voelde een blaasontsteking opkomen en ging heel veel thee en water drinken. Regelmatig drinken kan inderdaad een blaasontsteking voorkomen[3] maar er is geen bewijs dat je er een bestaande blaasontsteking mee geneest.[4] Toch wordt dat gezegd, ook door dokters.[5] Zij dronk dus vier liter in één middag en werd toen verward, wankel en misselijk. Op de Spoedeisende Hulp bleken de gehaltes van mineralen in haar bloed te laag, met name die van natrium. Dat gebeurt niet gauw, ons lichaam houdt die gehaltes zorgvuldig op peil, maar als u op een winterdag alle deuren en ramen openzet houdt zelfs de beste verwarming uw huis niet op 20 graden. Evenzo neemt het natriumgehalte in uw bloed een duik als u teveel vocht naar binnen giet. Gelukkig kon ze na een nacht in het ziekenhuis weer naar huis.
Klassiek treedt watervergiftiging vooral op bij marathonlopers. Vroeger dronken die tijdens de race zo min mogelijk. Als gevolg daarvan stortten ze bij bosjes neer door uitdroging en oververhitting.[6] Toen werd het advies om heel veel te drinken, tegen heug en meug, zoveel als ze naar binnen konden krijgen. De sportdrankenindustrie had daarbij een forse vinger in de pap.[7] Het gevolg was dat een half dozijn marathonlopers stierf door watervergiftiging.[8] De hersenen zwellen daarbij op, dat heet hersenoedeem en het kan dodelijk zijn. Nu is er weer een nieuw advies: marathonlopers moeten drinken wanneer ze dorst hebben.[9] Lijkt me verstandig.
Het is de vraag of dit advies helpt bij de andere grote producent van watervergiftigingen, dansfestivals. Daar wordt veel ecstasy geslikt. Dat geeft prachtige gevoelens maar verlaagt het natrium in het bloed, met name bij meisjes (waarom is onduidelijk). Er wordt op die feesten ook veel gedronken en in combinatie kan dat leiden tot gevaarlijk lage natriumgehaltes.[10] Daar zwellen de hersenen van op en dat leidt minimaal tot hoofdpijn en een kater. In zwaardere gevallen veroorzaakt het delirium, epileptische aanvallen, coma en een enkele keer de dood. Op die festivals is net als bij marathons het excessieve drinken begonnen als een reactie op oververhitting en uitdroging na urenlang dansen; mensen schieten van het ene uiterste in het andere.
De natriumhuishouding kan ook in de andere richting verstoord raken. Dan zit er teveel natrium in het bloed. Meestal komt dat door te weinig drinken (bijvoorbeeld bij ouderen met verminderd dorstgevoel) of door vochtverlies bij diarree. Een heel enkele keer kom het door teveel zout. In zout zit natrium, daarom heet het officieel natriumchloride. Als je eetlepels zout eet gaat het natriumgehalte in het bloed omhoog.[11] Mensen doen dat wel eens om zichzelf te laten braken. Dat kan ernstige gevolgen hebben. Het hoge natriumgehalte in het bloed trekt het vocht uit de hersenen die daardoor krimpen en dat kan dodelijk zijn. In de medische literatuur zijn 35 mensen beschreven die zijn gestorven aan acute zoutvergiftiging, 19 volwassenen en 16 kinderen; kinderen zijn gevoeliger.[12] Een kilo keukenzout is genoeg om tien mensen te doden.[13]
Er zijn meer manieren om jezelf te vergiftigen met eten. Er overlijdt wel eens een student aan een overdosis jenever en mensen die erg met hun gezondheid bezig zijn kunnen zich vergiftigen met te hoge doses vitamine B6 en met andere supplementen en kruiden. E-nummers, zijn die niet giftig? Natuurlijk, alles is giftig als je er teveel van neemt, maar met E-nummers kan dat niet. De voedingsmiddelenfabrikant bepaalt hoeveel ervan in eten zit en hij doet er vele malen minder in dan de hoeveelheid waar je iets van kunt krijgen, anders krijgt hij het aan de stok met de Voedsel en Waren Autoriteit. Het gevaar zit bij dingen waar we zelf de baas over zijn, zoals water of zout. Daarom was het geen goed idee van Menzis om alarm te slaan over water. Als je wilt weten of je genoeg drinkt vertrouw dan op je dorstgevoel, niet op de verzekeraar.
Martijn Katan is biochemicus en emeritus hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Voor bronnen zie mkatan.nl