NRC 16 maart 2019: Verdient Greta de Nobelprijs?

Volgende week vrijdag wordt bekend wie de Nobelprijs voor de Vrede 2019 krijgt. Waarschijnlijk wordt het Greta Thunberg. Is dat terecht? Past zij in het rijtje Nelson Mandela, Artsen zonder Grenzen en Martin Luther King?

Thunberg is klimaatactivist, geen vredesactivist. Maar er is een verband. Opwarming leidt tot droogtes[1] en droogtes kunnen slechte oogsten en hongersnood veroorzaken[2]. Dan vluchten mensen massaal naar waar nog eten is en dan wordt het vechten. Wie dat voorkomt doet iets voor de vrede.
Voorwaarde is natuurlijk wel dat Greta is wie ze lijkt. Bedenkt zij het allemaal zelf of leest zij de teksten op van anderen, zoals sommige TV-presentatoren doen? Het lijkt of die oprecht vertellen wat ze vinden maar intussen lezen ze het voor vanaf de autocue voor de cameralens. Zitten er achter Greta volwassenen die haar gebruiken als spreekbuis voor hun eigen ideeën?[3] Het Nobelcomité zoekt dat ongetwijfeld tot de bodem toe uit; als ze de prijs niet krijgt zit er waarschijnlijk zoiets achter. Maar ik verwacht dat niet, om een aantal redenen.
Allereerst kan Greta slecht veinzen of liegen. Dat komt doordat ze het syndroom van Asperger heeft, een vorm van autisme met normaal tot hoog IQ. Als zo iemand dingen moet zeggen die niet uit haarzelf voortkomen wordt ze angstig en onrustig. Typisch symptoom daarvan is het zoeken van oogcontact met begeleiders, in de hoop op geruststelling dat ze het goed doet. Bij Greta is daar geen spoor van te zien.
Een tweede argument tegen het marionettenscenario vormen haar vele live interviews op TV[4]  en voor de US Congress Foreign Affairs Committee.[5] Daar zaten gehaaide interviewers die vragen stelden die niemand had kunnen voorzien, maar daar zat ze niet mee. Ze dacht na, gaf haar eigen antwoord en leek er geen moment mee bezig te zijn of dat antwoord beviel. Dat klopt met hoe haar moeder haar beschrijft in de autobiografie van het gezin Thunberg: Greta laat zich niets zeggen, ze doet uitsluitend wat ze zelf wil.[6] Haar vader zit bij haar optredens in de zaal en begeleidt haar liefdevol, maar heeft weinig in te brengen.
Haar intelligentie is een andere reden waarom ik me Greta moeilijk kan voorstellen als papegaai van wat derden haar inprenten. Ik vroeg een in autisme gespecialiseerde psycholoog hoe Greta op haar overkwam. Zij stak haar hand ervoor in het vuur dat Greta hoogintelligent is. Topwetenschappers zoals Jean-Pascal van Ypersele en Kevin Anderson, waar ze regelmatig mee werkt, bevestigen dat ze haar speeches zelf schrijft. Wel checkt ze de feiten en cijfers bij henzelf en een range van andere wetenschappelijke specialisten.[7] Milieuactivisten die met haar te maken hebben zeggen hetzelfde. Misschien vormen al die getuigen één groot complot, maar wetenschappers zijn in mijn ervaring te eigenwijs voor effectieve complotten.
Greta lijkt goed ingelezen te zijn in het klimaatprobleem, ze kent de stand van de wetenschap en haar toespraakjes geven die in staccato tempo weer. Het is trouwens allemaal niet zo moeilijk. Minder CO₂-uitstoot betekent minder rijden, vliegen, vlees eten en spullen kopen. En snel, want als de permafrost in Siberië ontdooit gaan er massa’s broeistofgas de lucht in en is er geen houden meer aan. De vermindering moet vooral komen van de rijke landen, de arme willen eerst drinkwater, medische zorg, scholen, straatverlichting en openbaar vervoer, net als wij, daar hebben ze recht op. En de quick fixes die ons worden voorgespiegeld bestaan alleen op papier.[8] Dat is wat ze uitlegt ze in haar speeches.[9]
Haar autistische bedrading maakt dat ze niet in staat is iets anders te zeggen dan de waarheid zoals zij die ziet.[10] Dat verklaart meteen waarom miljoenen mensen met haar weglopen. We worden de hele dag bedolven onder halve waarheden, reclame en soundbites. Ook zelf zijn we niet altijd 100% eerlijk. Dat doen we om anderen niet te kwetsen of om onszelf beter te verkopen.[11] Wat een openbaring is het dan als iemand evident niet kan liegen. Thunberg heeft geen behoefte om goed over te komen, ze vindt emoties alleen maar lastig en van klimaat als politiek thema moet ze al helemaal niets hebben. Zoals ze zei voor het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden: De dreiging komt niet van politieke tegenstanders maar van de natuurwetten.[12] In het zeil van het schip waarmee ze naar Amerika voer stond ‘Unite behind the Science’. De wetenschappers kennen de objectieve werkelijkheid en weten wat er nodig is. Daarom moeten de politieke leiders en de CEO’s, op wie ze haar pijlen richt, de wetenschap volgen en wel meteen. Naief maar waar.
De vraag is hoe lang ze dit nog volhoudt. Haar toespraak voor de verzamelde regeringsleiders bij de Verenigde Naties in New York klonk geagiteerd, beschuldigend en boos en was daarom minder overtuigend dan haar eerdere, meer beheerste optredens. Wordt de stress haar teveel?  Staat ze op instorten? Als ze dit jaar de Nobelprijs niet wint vraag ik me af of ze volgend jaar nog in de race is. Maar op dit moment is zij de favoriet, ook van de bookmakers.[13]Hopelijk bezwijkt ze niet onder de roem; we kunnen haar slecht missen.