Toen ik klein was leek het me spannend om te getuigen in een rechtszaak. In mijn verbeelding ging een boef naar het gevang omdat ik zo goed had opgelet. Maar als ik later in het echt door levensmiddelenbedrijven werd gevraagd als getuige-deskundige zei ik altijd nee. Ik wou als onafhankelijke wetenschapper niet vóór het ene bedrijf getuigen en tegen het andere. Vorig jaar werd ik echter benaderd door de Australische Voedsel en Waren Autoriteit. Een Australische firma wilde een stofje stoppen in yoghurt en koekjes en daar had de Autoriteit zorgen over. Wilde ik daarover getuigen? Ik zei ja.

Het ging om Conjugated Linoleic Acid, afgekort CLA. Van CLA zou je afvallen en tegelijk meer spieren krijgen. Onafhankelijke experts verwijzen die beweringen naar de prullenmand,[i]maar dankzij mazen in de Europese wetgeving kan CLA in Nederland toch worden verkocht.[ii]Een pot capsules kost bij de drogist €22,90. Daarvan is minstens €16 winst.[iii]

CLA is een transvet, en het vereist wat kennis van vetten om te  begrijpen waarom de Australische  overheid daar zorgen over had. Vetten heb je in soorten. De onverzadigde vetten hebben een knik in hun kleinste deeltjes, de moleculen.Verzadigde vetten hebben geen knik, hun moleculen zijn recht. Een derde soort vetten, de transvetten, hebben ook een knik, maar een rare, alsof iemand heeft geprobeerd die knik weer recht te buigen. Vroeger werden transvetten chemisch gefabriceerdomdat je er goedkoop koekjes en margarine mee kon maken. Dat hield 15 jaar geleden op toen transvetten slecht bleken te zijn voor het cholesterol in het bloed, en voor het hart.

We eten nog wel natuurlijke transvetten, waaronder CLA. Die transvetten worden gemaakt door bacteriën in de pens van de koeen er komen kleine beetjes van in melk, kaas en rundvlees. Natuurlijk transvetten zouden volgens de zuivelindustrie veel gezonder zijn dan de industriële transvetten die fabrikanten ooit in grote hoeveelheden in koekjes en margarine stopten.Vandaar dat de drogist potten CLA verkoopt. Die komt overigens niet uit melk, dat zou te duur worden; het wordt industrieel gefabriceerd. In 2010 toonden wij aan dat CLA,net als chemische transvetten,het slechte cholesterol in het bloed verhoogt en het goede cholesterol verlaagt.[iv]De verkoop leed daar niet zichtbaar onder.

Omdat er op CLA goed wordt verdiend wilde een Duitse fabrikant yoghurt, koekjes en chocola met CLA gaan verkopen in Australië, ‘voor de slanke lijn.’[v] De Australische Voedsel en Waren Autoriteit verbood dat, er kwam een proces, en ik mocht getuigen wat het effect van CLA is op het cholesterol en de kans op een hartinfarct.

Dus stond ik 10 juli vanaf half acht ’s morgens via een videolink in de Amsterdamse Zuidaste getuigen voor het Administrative Appeals Tribunal in Sidney. Dat ging niet geweldig. Ik had mij met hulp van collega’s goed voorbereid,[vi] en ik kon bewijzen dat CLA een klein maar niet verwaarloosbaar risico op een hartinfarct veroorzaakte. Maar de rechtszaak was al twee dagen aan de gang en ik had gemist wat er gezegd was in de zaal en in de wandelgangen. Wij hadden het nieuwe rapport van de tegenpartij grondig geanalyseerd, ik kon bewijzen dat het niet klopte – en toen bleek het te zijn teruggetrokken en werd ik ondervraagd over een heel ander rapport. Ook moest ik ineens live in debat met de Australische getuige-deskundige van de tegenpartij; die was daar beter op voorbereid en wist de agenda te bepalen.

Op weg naar buiten wist ik wat ik had moeten zeggen, maar wat heb je daaraan? Onze rapporten waren grondig terwijl in die van de tegenpartij allerlei rekenfouten stonden. Ook hadden ze sommige studies weggelaten en andere dubbel geteld. Maar net als in een verkiezingsdebat is gelijk hebben onvoldoende, je moet het kunnen brengen.De tegenpartij was onderdeel van BASF, het grootste chemieconcern ter wereld. Ze hadden dus tijd en geld in overvloed gehad om zich voor te bereiden. Toch hadden wij gelijk, en zij niet.

Op 24 augustus om 1.55 uur kwam de mail binnen met de uitspraak.[vii]Ik was verbaasd en verheugd: het tribunaal stelde de Voedsel en Waren Autoriteitin het gelijk, en mij dus ook. Mijn redding was waarschijnlijk geweest dat er een echte wetenschapper in het tribunaal zat, een hoogleraar gespecialiseerd in de werking van geneesmiddelen. Kennelijk hechtte hij meer aan cijfers dan aan soundbites.Geen CLA dus in Australië, niet in yoghurt en koekjes en misschien zelfs niet in capsules. Ik verwacht hierdoor in Europa een nieuwe discussie over CLA, want de toestemming om het in de EU te verkopen was een dubbeltje op zijn kant.[viii]

Dat getuigen gaf een hoop stress. Waarom doe ik het? Niet voor het geld, dat accepteer ik niet. IJdelheid misschien, plichtsgevoel ook. Maar ik doe het vooral uit vreugde dat de wereld begrepen kan worden: geef mij een vet met een trans knik erin en ik zeg u wat het doet op het cholesterol. De wetenschap geeft ons greep op de chaos, en daar wil ik graag van getuigen.



[i]European Food Safety Authority (EFSA). Panel on Dietetic Products, Nutrition and AllergiesPanel. Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to conjugated linoleic acid (CLA) […..] EFSA Journal 2010;8(10):1794.  

[ii] Voedingsmiddelen mogen vanaf volgend jaar alleen bewezen gezondheidsclaims voeren, en supplementen met vitamines en mineralen zijn streng gereguleerd, maar supplementen met “other substances” inclusief CLA niet.

A. Hembeck. „Sonstige Stoffe“ in Nahrungsergänzungsmitteln -- Besteht ein Risiko für den Verbraucher?  “Other substances” in food supplements -- Is there a risk for consumers? Bundesgesundheitsblatt 2006;49: 81-87. 

Maixent JM. Opinion paper food supplements: the European regulation and its application in France. Thoughts on safety of food supplements. Cell Mol Biol (Noisy-le-grand). 2012 Jun 30;58 Suppl:OL1720-9.

Association of the European Self-Medication Industry. Legal and Regulatory Framework for Food Supplements. 2012 Edition. “Other important areas also remain for the time being within the responsibility of the Member States. This notably includes the establishment of requirements related to the use of so-called “other substances”, i.e. substances in food supplements other than vitamins and minerals, such as herbals, fatty acids, amino acids, probiotics, etc.” 

Luis M. González Vaqué and Sebastián Romero Melchor. High Noon: The Italians try to play solo the Health Claims game. EFFL - European Food and Feed Law Review 2010 (2): 95-101 

[iii] Etos huismerk ‘CLA met groene thee’ kost €22.90 voor een pot met 180 capsules. Prijzen op internet zijn vergelijkbaar. Een dagdosis van 6 capsules bevat 3 gram CLA (‘Clarinol-80’) en een pot dus 90 gram, en per kg kost het €254. Inkoop kost CLA-olie $25-$35 per kg, dus ca €24  (FOB Shanghai; CLA oil 80%, Xiamen Forever Green Source Biochem Tech. Co., Ltd). Reken €1.50 per pot aan verpakking en €3 per pot aan diversen dan resteert een winst van €180 per kg of €16 per pot van 90 gram. Ik weet niet hoe die winst over diverse tussenhandelaars wordt verdeeld.

[iv] Brouwer, I. A, A. Wanders, and M. B Katan. “Effect of Animal and Industrial Trans Fatty Acids on HDL and LDL-cholesterol Levels in Humans – a Quantitative Review.” Plos One 5 (2010): e9434.

Wanders, A. J, I. A Brouwer, E. Siebelink, and M. B Katan. “Effect of a High Intake of Conjugated Linoleic Acid on Lipoprotein Levels in Healthy Human Subjects.” PLoS One 5 (2010): e9000.

[v] Om precies te zijn betrof het een keten van bedrijven, waarbij de producent van CLA die aan het begin van die keten stond, de firma Cognis, het proces voerde. Zie: Administrative Appeals Tribunal of Australia . Axiome Pty Ltd on behalf of Cognis GmbH and Food Standards Australia New Zealand [2012] AATA 551 (24 August 2012). Decision. 

Als voorbeelden van mogelijke producten noemde de fabrikant: onder andere yoghurt en snoeprepen. In de VS en Spanje voegt de fabrikant CLA toe aan chocola en koekjes.

[vi] Ik ben Dr Ir Ingeborg Brouwer en Ir (binnenkort Dr Ir) Anne Wanders heel dankbaar voor hun hulp. Zij hielpen mij enorm met de voorbereiding van dit proces en het opstellen van de rapporten, ondanks rare tijden en onmogelijke deadlines, terwijl intussen hun eigen werk gewoon doorging.

[vii]Administrative Appeals Tribunal of Australia. Axiome Pty Ltd on behalf of Cognis GmbH and Food Standards Australia New Zealand [2012] AATA 551 (24 August 2012). Decision. 

[viii]EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies. Statement on the safety of the “conjugated linoleic acid (CLA) rich oils” Clarinol® and Tonalin® TG 80 as Novel Food ingredients. EFSA Journal 2012;10(5):2700.